Het eerste EK van 1960: voetbal tijdens de Koude Oorlog

Het eerste EK van 1960: voetbal tijdens de Koude Oorlog

1960. Het jaar waarin John F Kennedy tot jongste president van de Verenigde Staten wordt verkozen. Het jaar waarin Koning Boudewijn Fabiola huwt en Congo haar onafhankelijkheid schenkt. Het jaar waarin voetbalgrootheden als Gary Lineker, Rudi Voller en niemand minder dan Diego Maradona geboren worden. Het jaar waarin Real Madrid zijn vijfde Europacup op rij pakt na een zinderende finale tegen Eintracht Frankfurt (7-3). En ook het jaar waarin het allereerste Europees Kampioenschap voor landenteams voetbal wordt gehouden. De start van één van ’s werelds mooiste voetbaltoernooien.

Nochtans deed niets in 1960 vermoeden dat het nieuwe project écht een succes zou worden. De pas opgerichte UEFA spoorde al haar leden aan deel te nemen aan haar nieuwe troetelkindje, maar stuitte op verzet van toplanden als Engeland, Italië en West-Duitsland. De reden? Een overvolle kalender. Ook België en Nederland lieten het eerste EK aan hun neus voorbij gaan.

Frankrijk was er wel van in het begin bij. Niet onlogisch, want net als het WK voetbal, de Europabeker voor Landskampioenen en de moderne Olympische Spelen was het Europees Kampioenschap een geesteskind van een Fransman. Henri Delaunay, toenmalig secretaris van de Franse voetbalbond, liep al in 1927 met het idee rond, maar pas in de jaren ’50 geraakte zijn project echt van de grond. Delaunay zou zijn troetelkind nooit tot leven zien komen. Hij overleed in 1955, drie jaar voor de aftrap van het allereerste Europees Kampioenschap.

De openingswedstrijd van het eerste EK werd immers al in 1958, twee jaar voor de finale in Parijs gespeeld. Het budget van de UEFA was in de jaren ’50 nog erg beperkt, dus ging het gecentraliseerde eindtoernooi in gastland Frankrijk pas vanaf de halve finales van start. De 17 deelnemende teams moesten dus in twee voorrondes, met telkens een thuis- en een uitwedstrijd, uitmaken wie doorstootte naar de Final Four in Frankrijk.

Indrukwekkende Russen

De Sovjet-Unie, dat op het WK 1958 al indruk maakte door het sterke Engeland te wippen, steekt er meteen bovenuit. In de eerste ronde ontmoeten de Sovjets Hongarije. Een op zijn zachtst gezegd pikant duel, want nauwelijks twee jaar eerder hadden de Russen hardhandig een opstand in buurland Hongarije neergeslagen. De gevolgen waren groot. Vele Hongaren ontvluchtten hun land, waaronder ook de basisspelers uit het Hongaarse gouden team, dat in de WK-finale van 1954 nipt de duimen had moeten leggen voor Duitsland. Het nieuwe Hongaarse nationale team stelde bitter weinig voor ten opzichte van hun voorgangers, de Magische Magyaren, en kregen in Rusland dan ook een pak voor de broek: 3-1. Meer dan 100.000 mensen zagen hoe Anatoli Ilyin al na vier minuten het eerste doelpunt uit de EK-geschiedenis scoorde.

Ook in de terugwedstrijd, die exact een jaar later (!) afgewerkt werd, konden de Hongaren weinig inbrengen tegen Rusland: 0-1.

De Sovjets waren echter niet de enigen die indruk maakten. Frankrijk klopte Griekenland over twee wedstrijden met 8-2, Spanje gaf Polen met 7-2 een pak voor de broek en Tsjechoslowakije liet geen spaander heel van Denemarken: 7-3.

Franco houdt zijn troepen thuis

Met de Sovjet-Unie en Spanje kwamen in de kwartfinale al twee topfavorieten tegenover elkaar te staan. Op papier althans, want de wedstrijden zouden uiteindelijk nooit gespeeld worden. Net als in de vorig ronde tegen Hongarije kreeg de confrontatie tussen de Sovjet-Unie en Spanje een pittig politiek kleurtje. Generaal Franco, op dat moment aan de macht in Spanje, was immers niet vergeten hoe de Sovjets tijdens de Spaanse burgeroorlog hadden meegevochten met de oppositie. Franco weigerde zijn spelers dan ook naar Moskou te laten vertrekken, en wilde het duel enkel op neutraal terrein laten afwerken. De Russen weigerden, Spanje werd gediskwalificeerd. De Sovjet-Unie plaatste zich zo zonder te spelen voor het eindtoernooi in Frankrijk.

De Fransen zijn uiteraard ook zelf van de partij. In hun kwartfinale maken ze gehakt van Oostenrijk: 9-4. Joegoslavië wipt Portugal (6-3) en Tsjechoslowakije heeft geen kind aan Roemenië (5-0). Zo plaatsen uiteindelijk drie communistische Oostbloklanden zich voor het eindtoernooi, en dat in volle Koude Oorlog. Het Frankrijk van Fontaine en Kopa is de vreemde eend in de bijt.

Veel goals, weinig toeschouwers

De Sovjet-Unie zette bij de start van het toernooi meteen de puntjes op de i. De topfavoriet klopte Tsjechoslowakije in Marseille met 3-0 en plaatste zich zo voor de eerste EK-finale uit de geschiedenis. Tegenstander zou uiteindelijk Joegoslavië worden, dat in de halve finale verrassend afstand nam van gastland Frankrijk. Het werd een spectaculaire wedstrijd, waarin de Fransen 4-2 voorkwamen, maar uiteindelijk toch met 4-5 de boot in gingen. Tot op de dag van vandaag nog steeds de meest doelpuntrijke EK-wedstrijd uit de geschiedenis.

Spektakel op het veld dus, maar niet in de tribunes. De halve finales lokten slechts een schamele 25.000 toeschouwers, minder dan Frankrijks voorrondewedstrijden tegen Griekenland en Oostenrijk. De uitschakeling van het gastland deed de interesse nog verder dalen. Voor de finale in het Franse Parc des Princes doken uiteindelijk slechts een 18.000-tal toeschouwers op.

De stugge Joegoslaven maken het de Sovjets, onder leiding van de legendarische doelman Lev Yashin, uiteindelijk moeilijker dan verwacht. In de finale komen ze zelfs 0-1 voor na een doelpunt van Galic op slag van rust. Metreveli zorgt na de pauze echter voor de gelijkmaker en sleept zo verlengingen uit de brand. Daarin zorgt Ponedelnik iets na middernacht uiteindelijk voor de beslissende 2-1. De Sovjet-Unie mocht zo de eerst Coupe Henri Delaunay, genoemd naar de ondertussen overleden bedenker van het EK, de lucht insteken. Het zou meteen ook de laatste keer worden.